آزمونهای خود شناسی
منبع :
۲۰ آزمون برای شناخت خود
نوشته : میشل و فرانسواز گوکلن
ترجمه : ساعد زمان
انتشارات ققنوس ( تهران ، خ انقلاب ، خ شهدای ژاندارمری ، شماره ۲۱٥ ، تلفن ٦٤۰۸٦٤۰ )
مقدمه
در مسیر تشریح و توجیه طبیعت انسانی ، کتابهای بسیاری به رشته تحریر درآمده است . معمولا این گونه کتابها به این سوال که « من که هستم » پاسخ می‌دهند . این است آنچه که یک انسان باید باشد ، و این روشی است که باید در شرایط مختلف در پیش گرفت .
این پاسخها واقعا به شکل گنگ و مبهمی مطرح می‌شوند ، زیرا هیچ انسانی دقیقا با یک الگوی کاملا طبیعی ایده‌آل ، منطبق نیست و ممکن است با هیچ یک از موارد ایده‌آل هم انطباقی نداشته باشد تا بتوان برای گرایشهای مختلف او توجیهی یافت . ما می‌توانیم در هر مورد روانشناسی ، مقدار کم یا زیادی از خصوصیات خویش را مشاهده کنیم ، ولی هرگز تمام اجزای تشکیل دهنده آن با ما یکسان نیست .
هر یک از ما خصوصیات شخصی بی‌شماری را در خود داریم که بخشی از آن ظاهر ، و بخش دیگر پنهان است . آگاهی از این خصوصیات شخصیتی ، نکته مهمی است و قابلیتها و تواناییهای شخصی و هوشی ما ، همیشه غنی‌تر از آن حدی است که تصور می‌کنیم . متاسفانه ، از دوران کودکی اطرافیان ما به غلط سعی می‌کنند شخصیت ما را به تعدادی از ترکیبات و اجزای انگشت شمار تقلیل دهند . به عنوان مثال : « او بچه آرامی است » ، یا : « این یکی سرکش و وحشی است » ؛ و با این روش ، می‌کوشند صرفا برای برای راحتی خود ، ما را در یک شخصیت کلاسه شده محبوس کنند . ولی این قضاوتها ، در اکثر موارد بر ظواهر بسیار سطحی پایه‌ریزی شده که چنین نتیجه‌گیری ، طبعا به هیچ وجه درست نیست . یک کودک ( یا یک بزرگسال) همیشه آرام و ملایم نیست و در برخی شرایط ، کاملا حالت تهاجمی به خود می‌گیرد و قطعا ، عکس این موضوع نیز در مورد کودکی که معمولا سرکش و وحشی است صدق می‌کند . قضاوتهایی که از سوی اطرافیان در این مورد اظهار می‌شود ، این اجازه را نمی‌دهد که بتوانیم از این طریق ، تنوع بسیار زیاد تواناییهای شخصیتی خود را بشناسیم .
بنابراین ، برای شناخت این توانائیها ، چه باید کرد ؟ آیا قضاوتهایی که در غالب موارد در مورد خودمان می‌شنویم ، باعث نمی‌شود که حصاری از پیشداوریها را ، که آزادی از آن کار دشواری است ، در اطراف خود به وجود آوریم ؟ کودکی که دائماً برای او تکرار شده بدجنس است ، گرایش به بدجنسی در او به وجود خواهد آمد . اما آیا می‌توانیم با استناد به این که اکنون وضعیت نامناسبی داریم ، از خروج این وضعیت نامناسب خودداری کنیم ؟
این کتاب ، می‌کوشد به هر کس کمک کند تا بتواند شخصیت خویش را دوباره برای خود تعریف کند .
سوالات مطرح شده در این کتاب ، تا حد امکان متعدد و متنوع است و در بیست پرسشنامه که هر یک جنبه‌های مختلفی از شخصیت را مورد بررسی قرار می‌دهد گنجانده شده است . برای تسهیل در پاسخ دادن و تسهیل در ارزش‌گذاری بر پاسخهای داده شده ، تعدادی پاسخهای خاص برای هر سوال ارائه شده است . شما باید یکی از پاسخها را انتخاب کنید و علامتی در مربع خالی جلوی آن بگذارید . گاهی اوقات ، انتخاب شما به سادگی انجام می‌گیرد ، و گاهی نیز انتخاب کار دشواری است . در این صورت ، از میان پاسخهای مطرح شده ، موردی را انتخاب کنید که نسبت به بقیه ، از آن کمتر بدتان می‌آید ! اگر در مورد خاصی واقعا نمی‌توانید تصمیم بگیرید ، از پاسخ دادن صرفنظر کرده و به سوال بعدی بپردازید . در این حالت ، گرچه تعداد پاسخهای شما کمتر است ، ولی در عوض اعتبار پاسخها بیشتر خواهد بود .
در مورد تعداد پاسخهای خود وسواس به خرج ندهید . یکی از دوستانم ، به دخترش که برای امتحانات نهایی سال آخر دبیرستان آماده شده بود می‌گفت : « اگر می‌خواهی در امتحان موفق شوی ، اول خودت را متمرکز کن ، بعد خوب فکر کن و آن وقت ، هر چه دلت می‌خواهد بنویس !» شاید این دستورالعمل ، به نظر شما مضحک باشد ، ولی در اعماق آن حقیقت بزرگی نهفته است . پس از آنکه برای فهمیدن مفهوم سوال کاملا متمرکز شدید ، باید به الهامات درونی خود اجازه بروز بدهید . این الهامها ، بر حسب شرایط مقطعی ، ممکن است متغیر باشد . برای در نظر گرفتن این عامل ، هر پرسشنامه به گونه‌ای تنظیم شده که سوالهای اساسی را از جنبه‌های گوناگون چندین بار مطرح می‌کند . بنابراین ، هر پاسخ به تنهایی اهمیت ناچیزی دارد . آنچه ممکن است به طور اتفاقی پاسخ داده شود ، به خاطر تنوع زیاد سوالات ، ترمیم و حتی گاهی اوقات ، گم می‌شود . بنابراین ، نگران تناقضهای احتمالی یاحالت تخمینی پاسخها که دقیقا با آنچه مورد نظر شماست ، تطابق ندارد ، نباشید . به تدریج ، این پاسخها یک مجموعه و ساختار به هم پیوسته را ایجاد می‌کند که اجزای آن با یکدیگر هماهنگ است .
آیا می‌توان خویشتن را شناخت ؟
یکی از متخصصین روانکاوی در پاسخ به این سوال قدیمی می‌گوید : « صرف اینکه همیشه این مساله به عنوان یک موضوع امکانپذیر (علیرغم مشکلات آن) مطرح شده است ، مایه دلگرمی است . مسلما، برخی از قسمتهای تشکیل دهنده ما پنهان است ، و البته خو ما هم دوست نداریم به آنها اعتراف کنیم . »
البته تنها هدف این پرسشنامه‌ها ، روشن کردن قسمت آگاهانه شخصیت است و برای دسترسی به شخصیت ناخودآگاه فرد ، باید از روشهای دیگری استفاده کرد . در صورتی که شخص مورد سوال صادقانه برخورد کند ، پرسشنامه روش موثری محسوب می‌شود که قبلا امتحان خود را داده است . و چرا نه ؟ چرا نباید صادقانه برخورد کنید . شما منحصرا برای خودتان تلاش می‌کنید و نباید نگران باشید که شخص دیگری از این مسائل آگاه است . بخش مهمی از بیست تستی که در این کتاب مطرح شده ، قبلا در مجلات روانشناسی به چاپ رسیده است .ااین سوالها قبلا مورد بررسیهای گوناگون قرار گرفته و بر حسب تجربیات گوناگون اصلاح شده است .
از آن جمله ، این سوالات امتحان نهایی خود را روی یک گروه پنجاه نفری زن و مرد ، در سنین و شرایط مختلف گذرانده است . تستها ، از نکات مبهم و گنگ خالی شده و من امیدوارم رضایت شما را جلب کند .
تنها یک نکته باقی می‌ماند ، و آن این است که سعی در بررسی خود ، و قضاوت در مورد خویشتن کار دشواری است . بر حسب نوع شخصیت ، هر یک از ما به موانعی بر می‌خوریم که ممکن است تاثیر این پرسشنامه‌ها را کاهش بدهد . شاید تشریح این موانع ، به شما کمک کند تا از برخورد با آنها احتراز کنید :
بی‌صبری
برای اینکه بتوانید به خوبی در مورد خویش قضاوت کنید ، باید بررسیهای انجام شده در رابطه با جنبه‌های مختلف شخصیتی شما کاملا واضح باشد . به همین دلیل ، پرسشنامه‌های مطرح شده طولانی است و ممکن است تعدد پاسخها شما را کلافه و بی‌حوصله کند که در نتیجه ، بدون دقت به سوالها پاسخ دهید و بدون مطالعه دقیق مراحل پی در پی استفاده از کتاب ، آن را تمام کنید .
به این بی‌صبری در برابر سوالات زیاد، توجه نکنید . تک‌تک سوالات را بدون آنکه زیاد به خود فشار آورید پاسخ دهید و مطمئن باشید که زمان تجزیه و تحلیل نیز فرا خواهد رسید . ولی هیچ چیز ، مانع شما نمی‌شود که این بیست پرسشنامه را بر حسب نظمی که دوست دارید انتخاب کنید ، تا از این طریق ، توجه و علاقه شما بیشتر شود .
روشنفکرمآبی
گاهی اوقات ، هوش به شکل زودرسی وارد صحنه می‌شود . گویی این خصیصه ، نگران است که چیزی در شما اتفاق بیافتد و سهمی از آن به او اختصاص داده نشود . جنبه عقلایی و منطقی داده ، و اولویت بخشیدن به این دو خصیصه ، می‌تواند شما را نسبت به سوالات مطرح شده ، بدبین کند ، تا حدی که از پاسخ دادن به شکل خودجوش به آنها خودداری کنید . به این نگرانی توجه نکنید (حتی اگر با کسب شناخت بهتر از طریق این تستها ، در مورد تواناییهای خویش دچار تردید می‌شوید) . به خاطر داشته باشید که « کسی که هیچ ریسکی نمی‌کند ، هیچ چیز ندارد ! » . سعی کنید با دید یک « سرگرمی » این کار را انجام دهید ، نه اینکه در پاسخ به هر سوال ، واکنشهای عالمانه از خود نشان بدهید .
حساسیت بیش از حد ( خودشیفتگی)
افسانه باستانی نارسیس ، داستان چوپان یونانی‌ای است که عاشق تصویر خود شد و سرانجام ، در آبهایی که تصویر او در آن افتاده بود ، غرق شد . در هر یک از ما نیز ، میل به تماشای عاشقانه تصویری ایده‌آل از خود ،که دوست داریم آن را با پاسخ دادن به این تستها به دست آوریم ، وجود دارد . اما آیا به راستی پرسشنامه‌های این کتاب ، تصویر شخصیت شما را به همان زیبایی که دوست دارید ، ارائه می‌دهد ؟ آیا پاسخ دادن به این سوالات ، خودشیفتگی شما را ارضا می‌کند ؟ در این مورد خاص ، برای شما متاسفم زیرا احتمال وقوع چنین حالتی ، بی‌نهایت کم است . برعکس ، به احتمال قوی ، شما به نکات منفی کوچکی برخورد می‌کنید که معمولا آنها را نادیده گرفته‌اید . به هر حال ، آیا بهتر است رودررو ، و با اخلاقی خوش به آنها نگاه کنید ؟ یا اینکه واقعیت وجود خویش را پشت پرده‌ای از دروغهای کوچک زیبا و تکراری پنهان سازید ؟ به خویشتن بقبولانید که چنین ظاهرسازی ، فقط توهمی در شما ایجاد می‌کند و این را بپذیرید که برای اطرافیان ، نزدیکان و خانواده خود ، همیشه یک « فرشته » محسوب نمی‌شوید ، بلکه گاهی اوقات ، کمی هم « دیو » جلوه می‌کنید . این واقعیت ، چاشنی زندگی شما ، و تاکیدی بر شخصیت شماست . بنابراین ، از بررسی دقیق نقاط ضعف خویش نترسید و خود را با لذت بردن از یک خودشیفتگی ایده‌آلیستی از شخصیت خویش ارضا نکنید .
در این کتاب ، جاده شناخت خود ، نیاز به صراحت زیاد ، درونی بودن پاسخها ، و پشتکار در مسیر تجزیه و تحلیل دارید . بدون آنکه بیش از حد به دفاع از خود فکر کنید ، به این بیست پرسشنامه « حمله ور » شوید و تنها در پایان کار ، و هنگامی که تجزیه و تحلیل کلی انجام شد ، به فکر برنامه‌ریزی باشید . زیرا در آن هنگام است که شما ، تمام عناصر مورد نیاز خود را که در طول این بررسی جالب به دست آورده‌اید ، در اختیار دارد .
